‘Scouting Magdalena Pilko’ 

Meer dan over de klassieke landschappelijke motieven die in haar werk centraal staan, gaan haar foto’s over het kijken zelf.

In het videowerk Schattenfahrt (2009) loopt Magdalena Pilko (1979) met een opengeslagen notitieboekje door een botanische tuin. De bomen en planten werpen schaduwen op twee lege pagina’s. Ze worden zwart-wit ‘tekeningen’, die verschijnen en weer verdwijnen. De hand van de kunstenaar mag dan letterlijk te zien zijn, als de hand die het notitieboekje vasthoudt, toch creëert deze niet de ontstane patronen. Toeval speelt een belangrijke rol. Aan het eind van de wandeling is het boekje net zo leeg als aan het begin. De tekeningen konden niet worden vastgelegd.

Schattenfahrt speelt met de onmogelijkheid om dingen daadwerkelijk vast te leggen. Video en fotografie zijn natuurlijk de klassieke middelen om belangrijke momenten te ‘bewaren’; momenten waaraan een verhaal is verbonden. Bij Pilko draait het echter niet om een verhaal, niet om de inhoud van het specifieke beeld dat ze toont, maar om het spel van de toeschouwer met haar werk. Zij wil een omgeving scheppen waarin de toeschouwer ruimte krijgt om zijn eigen associaties aan het beeld te verbinden.

Pilko werkt met traditionele motieven als het landschap, de stad of de zee. Het gaat haar niet om de specificiteit van deze plekken. Het beeld van de plekken moet zo algemeen mogelijk zijn, zodat het gemakkelijk associaties op kan roepen. Pilko confronteert je niet altijd met een volledige foto. In de werken Adagio I (2008) en Adagio II (2010) knipte zij een foto van respectievelijk een zee en een landschap op in kleinere delen, die zij op A4-formaat in boekvorm publiceerde. Op deze wijze bladert de toeschouwer als het ware door één foto, die zich gaandeweg construeert. Elk fragment maakt nieuwsgierig naar wat komen gaat, als in een vervolgverhaal. Voor Adagio I kreeg Pilko in 2008 zowel de Stroom Aanmoedigingsprijs als het Steenbergen Stipendium (een landelijke prijs voor jonge fotografen). Zij werd geprezen omdat haar werk typerende eigenschappen van de fotografie lijkt te omzeilen, zoals een eenduidig verdwijnpunt, een helder standpunt, ‘het juiste moment’ of het ‘vangen’ van de realiteit.

Dat is ook het geval in de serie Sense of Continuity (2008-2009), waarin Pilko steeds twee foto’s van dezelfde plek naast elkaar plaatst. Er wordt niet ingezoomd op een bijzonder moment of een object dat de moeite van het bekijken waard is. Wat de twee foto’s van elkaar onderscheidt is het standpunt van waaruit ze zijn geschoten. Tussen beide foto’s zit een kleine verschuiving in plaats en tijd. Pilko heeft letterlijk de plek van een andere kant willen bekijken, was nieuwsgierig hoe het er vanaf daar uit zou zien en geeft daarmee aan de toeschouwer de ervaring hoe een plek in een ogenblik kan veranderen. Het gaat Pilko meer om het kijken op zichzelf, als handeling, dan om wat er te zien is.

Voor een van haar meest recente projecten, onlangs te zien bij Walden Affairs in Den Haag, bracht Pilko twee maanden door in een afgelegen woud in het zuiden van Oostenrijk. Hier ontstond een serie foto’s getiteld Pretending to be Outside (2010). De foto’s hebben op het eerste gezicht iets weg van het heelal: kleurige sterrennevels tegen een donkere achtergrond. Het besef van wat je werkelijk ziet, namelijk het bladerdak van het bos tegen een blauwe lucht, laat even op zich wachten. Pilko houdt het woud op de voorgrond vaag en donker en stelt haar camera in op het bijna onzichtbare beeld erachter, de hemel. Om nog tekening in het onderbelichte woud te zien, moet je heel dicht op het werk gaan staan. En zelfs dan is het moeilijk je te oriënteren. Ook in dit werk slaagt Pilko erin om op subtiele wijze nieuwsgierig te maken, zonder een vooringenomen standpunt op te willen dringen.

Alexander Mayhew is freelance kunstcriticus, Den Haag

Tangible Time (groepstentoonstelling)
Nest, Den Haag
22 oktober t/m 20 november